EINSTEIN: Ông có tin vào Đấng thiêng liêng tồn tại tách biệt khỏi thế giới không?
TAGORE: Không cô lập. Nhân cách vô hạn của Con người thấu hiểu Vũ trụ. Không thể có bất cứ điều gì mà nhân cách con người không thể bao hàm, và điều này chứng minh rằng Chân lý của Vũ trụ là Chân lý của con người.
Tôi đã lấy một sự kiện khoa học để giải thích điều này — Vật chất được tạo thành từ các proton và electron, với các khoảng cách giữa chúng; nhưng vật chất có vẻ như rắn chắc. Tương tự như vậy, nhân loại được tạo thành từ các cá nhân, nhưng họ có mối liên hệ giữa các mối quan hệ của con người, mang lại sự thống nhất sống động cho thế giới của con người. Toàn bộ vũ trụ được liên kết với chúng ta theo cách tương tự, đó là một vũ trụ của con người. Tôi đã theo đuổi suy nghĩ này thông qua nghệ thuật, văn học và ý thức tôn giáo của con người.
EINSTEIN: Có hai quan niệm khác nhau về bản chất của vũ trụ: (1) Thế giới như một thể thống nhất phụ thuộc vào nhân loại. (2) Thế giới như một thực tại độc lập với yếu tố con người.
TAGORE: Khi vũ trụ của chúng ta hòa hợp với Con người, sự vĩnh hằng, chúng ta biết đó là Chân lý, chúng ta cảm nhận đó là vẻ đẹp.
EINSTEIN: Đây hoàn toàn là quan niệm của con người về vũ trụ.
TAGORE: Không thể có quan niệm nào khác. Thế giới này là thế giới của con người — quan điểm khoa học về nó cũng là quan điểm của con người khoa học. Có một số tiêu chuẩn về lý trí và sự hưởng thụ mang lại cho nó Chân lý, tiêu chuẩn của Con người Vĩnh cửu mà những trải nghiệm của họ là thông qua những trải nghiệm của chúng ta.
EINSTEIN: Đây là sự nhận thức về bản thể con người.
TAGORE: Đúng vậy, một thực thể vĩnh cửu. Chúng ta phải nhận ra điều đó thông qua cảm xúc và hoạt động của mình. Chúng ta nhận ra Đấng Tối Cao không có giới hạn cá nhân thông qua những giới hạn của chúng ta. Khoa học quan tâm đến những gì không giới hạn ở cá nhân; đó là thế giới Chân lý phi nhân cách của con người. Tôn giáo nhận ra những Chân lý này và liên kết chúng với những nhu cầu sâu sắc hơn của chúng ta; ý thức cá nhân của chúng ta về Chân lý đạt được ý nghĩa phổ quát. Tôn giáo áp dụng các giá trị vào Chân lý, và chúng ta biết Chân lý này là tốt thông qua sự hòa hợp của chính chúng ta với nó.
EINSTEIN: Vậy thì Chân lý hay Cái đẹp không độc lập với Con người?
TAGORE: Không.
EINSTEIN: Nếu không còn con người nữa, thì Apollo của Belvedere sẽ không còn đẹp nữa.
TAGORE: Không.
EINSTEIN: Tôi đồng ý với quan niệm về Cái đẹp, nhưng không đồng ý với Chân lý.
TAGORE: Tại sao không? Sự thật được nhận ra thông qua con người.
EINSTEIN: Tôi không thể chứng minh quan niệm của tôi là đúng, nhưng đó là tôn giáo của tôi.
TAGORE: Cái đẹp nằm trong lý tưởng của sự hòa hợp hoàn hảo nằm trong Bản thể Vũ trụ; Chân lý là sự hiểu biết hoàn hảo của Tâm trí Vũ trụ. Chúng ta, những cá nhân, tiếp cận nó thông qua những sai lầm và lỗi lầm của chính mình, thông qua những kinh nghiệm tích lũy, thông qua ý thức sáng suốt của mình — nếu không, làm sao chúng ta có thể biết được Chân lý?
EINSTEIN: Tôi không thể chứng minh một cách khoa học rằng Chân lý phải được quan niệm như một Chân lý có giá trị độc lập với nhân loại; nhưng tôi tin chắc vào điều đó. Ví dụ, tôi tin rằng định lý Pythagore trong hình học nêu ra một điều gì đó gần đúng, độc lập với sự tồn tại của con người. Dù sao đi nữa, nếu có một thực tại độc lập với con người, thì cũng có một Chân lý liên quan đến thực tại này; và theo cùng một cách phủ định cái đầu tiên tạo ra sự phủ định sự tồn tại của cái sau.
TAGORE: Chân lý, vốn là một với Bản thể Vũ trụ, về bản chất phải là con người, nếu không thì bất cứ điều gì chúng ta, những cá nhân, nhận ra là đúng thì không bao giờ có thể được gọi là chân lý – ít nhất là Chân lý được mô tả là khoa học và chỉ có thể đạt được thông qua quá trình logic, nói cách khác, thông qua một cơ quan tư duy là con người. Theo Triết học Ấn Độ, có Brahman, Chân lý tuyệt đối, không thể được hình thành bởi sự cô lập của tâm trí cá nhân hoặc được mô tả bằng lời nói mà chỉ có thể được nhận ra bằng cách hoàn toàn hợp nhất cá nhân vào vô hạn của nó. Nhưng một Chân lý như vậy không thể thuộc về Khoa học. Bản chất của Chân lý mà chúng ta đang thảo luận là một sự xuất hiện – nghĩa là, những gì có vẻ là đúng với tâm trí con người và do đó là của con người, và có thể được gọi là maya hoặc ảo ảnh.
EINSTEIN: Vậy theo quan niệm của ông, có thể là quan niệm của người Ấn Độ, thì đó không phải là ảo tưởng của cá nhân, mà là của toàn thể nhân loại.
TAGORE: Loài cũng thuộc về một thể thống nhất, thuộc về nhân loại. Do đó, toàn bộ tâm trí con người nhận ra Chân lý; tâm trí Ấn Độ hay châu Âu gặp nhau trong một nhận thức chung.
EINSTEIN: Từ loài được dùng trong tiếng Đức để chỉ tất cả con người, thực tế là ngay cả loài vượn và ếch cũng thuộc loài đó.
TAGORE: Trong khoa học, chúng ta trải qua quá trình loại bỏ những hạn chế cá nhân trong tâm trí mỗi người và do đó đạt đến sự hiểu biết về Chân lý vốn có trong tâm trí của Con người Toàn năng.
EINSTEIN: Vấn đề đặt ra là liệu Chân lý có độc lập với ý thức của chúng ta hay không.
TAGORE: Cái mà chúng ta gọi là chân lý nằm trong sự hài hòa hợp lý giữa các khía cạnh chủ quan và khách quan của thực tế, cả hai đều thuộc về con người siêu cá nhân.
EINSTEIN: Ngay cả trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta cảm thấy buộc phải gán một thực tại độc lập với con người cho các đồ vật mà chúng ta sử dụng. Chúng ta làm như vậy để kết nối các trải nghiệm của giác quan theo một cách hợp lý. Ví dụ, nếu không có ai trong ngôi nhà này, nhưng cái bàn vẫn ở nguyên vị trí của nó.
TAGORE: Đúng vậy, nó nằm ngoài tâm trí cá nhân, nhưng không phải tâm trí phổ quát. Chiếc bàn mà tôi nhận thức được có thể nhận thức được bằng cùng loại ý thức mà tôi sở hữu.
EINSTEIN: Nếu không có ai ở trong nhà thì chiếc bàn vẫn hiện hữu — nhưng điều này vốn đã bất hợp pháp theo quan điểm của ông — bởi vì chúng ta không thể giải thích được ý nghĩa của sự hiện diện của chiếc bàn ở đó, một cách độc lập với chúng ta.
Quan điểm tự nhiên của chúng ta về sự tồn tại của chân lý ngoài nhân loại không thể được giải thích hoặc chứng minh, nhưng đó là niềm tin mà không ai có thể thiếu — ngay cả những sinh vật nguyên thủy. Chúng ta gán cho Chân lý một tính khách quan siêu phàm; nó là điều không thể thiếu đối với chúng ta, thực tại này độc lập với sự tồn tại, kinh nghiệm và tâm trí của chúng ta — mặc dù chúng ta không thể nói nó có nghĩa là gì.
TAGORE: Khoa học đã chứng minh rằng cái bàn như một vật rắn là một sự xuất hiện và do đó, thứ mà tâm trí con người nhận thức là một cái bàn sẽ không tồn tại nếu tâm trí đó không có gì. Đồng thời, phải thừa nhận rằng thực tế vật lý cuối cùng không gì khác ngoài vô số các trung tâm lực điện quay riêng biệt, cũng thuộc về tâm trí con người.
Trong sự lĩnh hội Chân lý, có một cuộc xung đột vĩnh cửu giữa tâm trí con người toàn cầu và cùng một tâm trí bị giới hạn trong cá nhân. Quá trình hòa giải liên tục đang được tiến hành trong khoa học, triết học, trong đạo đức của chúng ta. Trong mọi trường hợp, nếu có bất kỳ Chân lý nào hoàn toàn không liên quan đến nhân loại thì đối với chúng ta, nó hoàn toàn không tồn tại.
Không khó để tưởng tượng ra một tâm trí mà trình tự của mọi thứ không diễn ra trong không gian mà chỉ trong thời gian giống như trình tự các nốt nhạc trong âm nhạc. Đối với một tâm trí như vậy, khái niệm về thực tại giống như thực tại âm nhạc mà hình học Pythagore không thể có ý nghĩa. Có thực tại của giấy, vô cùng khác biệt với thực tại của văn học. Đối với loại tâm trí mà con sâu bướm ăn giấy đó sở hữu, văn học hoàn toàn không tồn tại, nhưng đối với tâm trí của Con người, văn học có giá trị Chân lý lớn hơn bản thân tờ giấy. Tương tự như vậy, nếu có một Chân lý nào đó không có mối quan hệ giác quan hay lý trí với tâm trí con người, thì nó sẽ mãi mãi là hư vô chừng nào chúng ta còn là con người.
EINSTEIN: Vậy thì tôi sùng đạo hơn anh!
TAGORE: Tôn giáo của tôi nằm ở sự hòa giải giữa Con người siêu phàm, tinh thần nhân loại phổ quát, trong chính bản thể cá nhân tôi.
